Güç Sofrasında Bir Metafor: Kuzu Gulaş Nedir?
Siyaset bilimi çoğu zaman masaların etrafında şekillenir — kimi zaman diplomasi sofralarında, kimi zaman halkın mutfağında. Bir siyaset bilimci olarak her tabakta, her tarifte bir iktidar ilişkisi, bir toplumsal yapı görürüm. Kuzu gulaş da bu açıdan yalnızca bir yemek değil; bir sistemin, bir düzenin, hatta bir ideolojinin temsilidir.
Peki, “Kuzu gulaş nedir?” sorusunu yalnızca gastronomik bir merakla değil, politik bir mercekten sormak gerekmez mi? Çünkü kimi zaman bir yemek, bir toplumun iktidar kurgusunu bizden daha net anlatır.
Kuzu Gulaş: Lezzetin Ardındaki Güç Sembolü
Kuzu gulaş, kökeni Orta Avrupa’ya, özellikle de Macaristan’a dayanan bir yemektir. Ancak bu yemeği yalnızca mutfak kültürünün bir ürünü olarak görmek, onu eksik anlamaktır. Tarih boyunca gulaş, göçebe toplulukların dayanıklılığını, üretim ilişkilerini ve hiyerarşik yapısını yansıtan bir sembol haline gelmiştir. Kuzu, güçsüzlüğün, masumiyetin ve itaatin simgesiyken; gulaş onu dönüştüren, pişiren, bir araya getiren otoriteyi temsil eder. Yani bu yemek, güç ilişkilerinin pişmiş hâlidir: biri yönetilir, diğeri yönetir.
“Gulaş pişireni kim, yenileni kim?”
Bu sorunun cevabı, tarih boyunca değişse de her toplumun iç dengelerinde aynı çatışmayı yeniden üretir.
İktidarın Mutfağı: Yönetmek ve Pişirmek
Her siyasal sistem bir mutfak gibidir. İçinde farklı bileşenler vardır: halk, kurumlar, ideolojiler, bireyler… Fakat bu bileşenlerin nasıl karıştırılacağına karar veren bir “aşçı” mutlaka bulunur — yani iktidar. Kuzu gulaş metaforu, yönetenin ve yönetilenin ilişkisini olağanlaştırır. Tıpkı bir aşçının malzemeleri kestiği, şekillendirdiği, yoğurduğu gibi, iktidar da toplumun yapı taşlarını biçimlendirir.
Ancak burada dikkat çekici olan, bu sürecin “pişirme” aşamasında gizli olmasıdır. Tıpkı siyasetin perde arkasında olduğu gibi, gücün asıl hareketi görünmezdir. Gulaş kaynar, ama sesi duyulmaz.
Bu sessizlik, siyasal meşruiyetin de kaynağıdır.
Kurumlar ve İdeolojik Baharatlar
Bir sistemin sürdürülebilir olması için yalnızca güç değil, meşruiyet de gerekir. Bu meşruiyet, tıpkı bir yemeğin baharatları gibi ideolojilerle sağlanır. Kurumlar, gulaşın pişirildiği tencere gibidir; her biri farklı ideolojik malzemeleri taşır: eğitim, medya, din, hukuk… Bunların birleşimi toplumsal düzenin tadını belirler.
İdeoloji, bireye bu karışımın doğal olduğunu söyler. “Bu tat senindir, başka bir alternatif yoktur” der.
Ama siyaset bilimi bize şunu öğretir: Her ideoloji, bir tarifin sonucudur; yani değiştirilebilir, yeniden pişirilebilir.
O hâlde asıl mesele, gulaşın tarifini kim yazıyor?
Cinsiyetin Sofradaki Yeri: Strateji ve Katılım Arasında
Siyasal mutfakta cinsiyet rolleri de belirgindir. Erkekler genellikle gücü elinde tutan, tarifi belirleyen aşçılardır. Onların yaklaşımı stratejik ve kontrol odaklıdır. Her şey planlı, ölçülü ve sonuç odaklı olmalıdır. Kadınlar ise katılımı, paylaşımı ve toplumsal etkileşimi merkeze alır. Onların politik yaklaşımı, yemek metaforunda “sofrayı kurmak”la ilgilidir — birlikte var olmayı, birlikte doymayı sağlar.
Bir toplumda bu iki yaklaşım dengelenmezse, ortaya çıkan sonuç tatsızdır:
Ya güç zehirlenmesi yaşanır ya da demokratik açlık. Kuzu gulaşın tadı, bu iki yaklaşımın dengesinde gizlidir.
Vatandaşlık ve Paylaşılan Sofra
Demokrasi, aslında büyük bir ortak sofra düzenidir. Her birey o sofrada bir kaşık hakkına sahiptir.
Ancak tıpkı bir gulaş tenceresinde olduğu gibi, kimi malzemeler daha erken eklenir, kimi ise sonradan. Kimi malzeme eriyip gider, kimi ise yemeğin içinde kendini belli eder. Vatandaşlık bilinci, bu dengenin farkında olmaktır — “Ben sadece yemeği yemiyorum, aynı zamanda onu pişiriyorum.” diyebilmektir.
Ne var ki, birçok siyasal sistemde vatandaş, sadece tüketici konumundadır.
Oysa gerçek demokrasi, vatandaşın tencereye dokunmasına, hatta tarife katkıda bulunmasına izin verir. Sofraya oturmak değil, birlikte pişirmek gerekir.
Provokatif Bir Soru: Gulaşın Aşçısı Değişirse Ne Olur?
Peki, kuzu gulaşın tarifini değiştirmek mümkün mü?
Bir toplumun “pişirme biçimi” yani siyasal kültürü, yüzyıllar içinde oluşur. Ancak tarih gösteriyor ki, her sofra bir gün yeniden kurulur.
Belki de asıl devrim, yemeği kimin pişirdiğinde değil, kimin doyduğunda gizlidir.
Kuzu gulaş, bir iktidar metaforu olarak bize şunu hatırlatır:
Güç, paylaşıldığında lezzetlidir.
Ama yalnızca bir kesimin tabağı doluyorsa, geriye sadece yanık kokusu kalır.
O hâlde soralım:
Gerçek demokrasi, herkesin aynı yemeği paylaştığı bir sofra mı, yoksa herkesin kendi tarifini pişirebildiği bir mutfak mı?